Bilaketaren emaitzak - Sudan

Sudan

Sudan (; , ahoskatua), ofizialki Sudango Errepublika (; ) Afrika ipar-ekialdeko estatu bat da, zati batean Itsaso Gorriaren ertzean kokatua. Mugakide ditu Egipto iparraldean, Eritrea eta Etiopia ekialdean, Hego Sudan hegoaldean, Afrika Erdiko Errepublika hego-mendebaldean, Txad mendebaldean eta Libia ipar-mendebaldean. Bi hizkuntza ofizialak arabiera eta ingelesa dira, nahiz eta badiren beste zenbait hizkuntza estatus babestua dutenak, hala nola dinka, fula eta nuer hizkuntzak. Izena arabierazko ''bilād as-sūdān'' esapidetik datorkio, hori da, «beltzen herria». Khartum da hiriburua.

Sudan munduko zibilizazio jarraitu zaharrenetariko baten bizilekua da, jadanik K.a. 3000. urtean kokagune historiko eta urbanoak baitzituen. Sudandarrek historia luze bat dute, antzinatik hedatzen dena, Egiptoko historiarekin maiz uztartua, eta Egiptorekin politikoki elkartuta zenbait alditan. 1956an, Erresuma Batutik independentzia lortu ondoren, Sudanek gerra zibil gogor bat jasan zuen, 17 urtez iraun zuena, eta ondoren gatazka etniko, erlijioso eta ekonomikoak izan ziren iparraldeko sudandarren (sustrai arabiar eta nubiatarrekoak) eta hegoaldeko nilotiko kristau nahiz animisten artean. Horrek bigarren gerra zibil bat ekarri zuen 1983an, eta, segidan, etengabeko gatazka politiko eta militarren ondorioz, Omar al-Bashir koronelak 1989an hildakorik gabeko estatu kolpe bat eman zuen. Bigarren gerra zibila 2005ean amaitu zen bake akordio orokor batekin, konstituzio berri bat idaztea ekarri zuena eta hegoaldeko eskualderik handienari autonomia eman ziona. 2011ko urtarrilean egindako erreferendum batean, Sudan hegoaldeak autodeterminazio eskubidea erabili zuen, eta Hego Sudango Errepublika bihurtu zen. 2019ra arte, Sudan errepublika federal demokratiko presidentzialistatzat hartzen zen, nahiz eta nazioarte maila aski jakina zen Kongresu Nazionaleko Alderdiak herrialdeko estamentu guztien gaineko kontrol zorrotza zuela. 2019ko apirilaren 11n, Sudango armadak presidentea boteretik kendu zuen, konstituzioa bertan behera utzi eta bi urteko epean hauteskundeak egiteko hitz eman zuen. 2021eko urriaren 25ean, Abdelfata al-Burhan Sudango trantsizio kontseiluaren presidenteak adierazi zuen erakunde hori deuseztatuta gelditu zela, eta berretsi egin zuen egun horretako goizaldean egindako estatu kolpea eta Abdala Hamdok lehen ministroaren atxiloketa.

1989tik aurrera, Sudanek hazkunde ekonomiko handi bat izan zuen, erreforma makroekonomikoen aplikazioaren bitartez, eta gerra zibila behingoz amaiaraziz, 2005ean Naivashako akordioa sinatu eta konstituzio berri bat onartu zenean. Konstituzio berriak autonomia mugatua eman zien hegoaldeko talde matxinatuei, eta, azkenean, independentziaren aldeko erreferenduma egin zen 2011n. Baliabide naturaletan aberatsa izanik —bereziki petrolioa—, Sudango ekonomiak munduko hazkunderik azkarrenetako bat izan zuen XX. mendearen bigarren hamarkadatik aurrera. Txinako Herri Errepublika, Errusia, Saudi Arabia eta Arabiar Emirerri Batuak dira Sudango bazkide komertzial handienak.

Estatuko mugen barruan dagoen herri aniztasuna kudeatzeko oztopoen ondorioz, alde batetik, 2003az geroztik Darfur eskualdean egoera oso latza bizi izan zuten, Darfurko gatazkarekin; bestetik, Afrikako gerra zibilik luzeena izan zuten zenbait hamarkadatan (lehena 1955-1972, bigarrena 1983-2005, hirugarrena 2023tik aurrera), gehienbat arabiar eta musulmana den iparraldearen eta batez ere beltz eta kristau edo animista den hegoaldearen artean. Hain erroturiko gatazka amaitu nahirik, 2011ko urtarrilean Hego Sudanen independentziaren gaineko erreferenduma egin zuten, eta uztailaren 9an bilakatu zen estatu independente. Wikipediatik informazioa lortu