Bilaketaren emaitzak - Hitler, Adolf

Adolf Hitler

Adolf Hitler (ahoskatuz: adɔlf ˈhɪtlɐ) (Braunau am Inn, Austria Garaia, Austria-Hungaria, 1889ko apirilaren 20a - Berlin, Hirugarren Reicha, 1945eko apirilaren 30a) austriar jatorriko politikari, militar eta diktadore alemaniarra izan zen, nazionalsozialismo izeneko ideologiaren sortzaile eta bultzatzaile nagusia. 1933tik Alemaniako kantziler inperiala eta ''Der Führer''-a -buruzagia edo gidaria- 1934tik 1945ean hil zen arte, Alemaniako Langile Alderdi Nazionalsozialista, Alderdi Nazi gisa ezagunagoa, boterera eraman zuen eta erregimen totalitarioa ezarri zuen Hirugarren Reich edo Alemania nazi gisa ezagutzen den aldian. ezkerrera|thumb|333x333px|Adolf Hitler 1938an Hitler 1913an Alemaniara joan zen bizitzera. Lehen Mundu Gerran Alemaniako armadan egindako zerbitzuagatik kondekoratu zuten, Burdinezko Gurutzea jasoz. 1919an Alemaniako Langileen Alderdian (DAP) sartu zen, Alderdi Naziaren aitzindaria, eta 1921ean Alderdi Naziaren buruzagi izendatu zuten. 1923an, Munichen estatu-kolpe huts batean gobernuaren boterea hartzen saiatu zen, eta bost urteko espetxe zigorra ezarri zioten, urtebete baino gehiago emanez. Han zegoela, bere autobiografiaren eta Mein Kampf (literalki, "Nire Borroka") manifestu politikoaren lehen liburukia diktatu zuen. 1924an askatu ondoren, herriaren babesa lortu zuen Versaillesko Ituna erasotuz eta pangermanismoa, antisemitismoa eta antikomunismoa sustatuz, zuen oratoria karismatikoa baliatuz eta propaganda naziarekin. Maiz salatu zuen komunismoa nazioarteko juduen konspirazio baten parte zela. 1932ko azarorako, Alderdi Naziak zituen eserleku gehien Reichstagen, baina ez gehiengoa. Franz von Papen kantziler ohiak eta beste buruzagi kontserbadore batzuek Paul von Hindenburg presidentea konbentzitu zuten Hitler kantziler izendatzeko 1933ko urtarrilaren 30ean. Handik gutxira, Reichstag-ek 1933ko Gaitze Legea onartu zuen, eta horrek Weimarko Errepublika Alemania Nazi bihurtzeko prozesua hasi zuen, nazismoaren ideologia totalitario, autokratiko eta faxistan oinarritutako alderdi bakarreko diktadura bat.

Hindenburg 1934ko abuztuan hil zenean, Hitler estatu eta gobernuburu bihurtu zen aldi berean, botere absolutua zuela. Barne mailan, Hitlerrek politika arrazista ugari ezarri zituen eta judu alemaniarrak deportatzen edo hiltzen saiatu zen. Boterean eman zituen lehen sei urteetan Depresio Handiaren ondorengo susperraldi ekonomiko azkarra lortu zen, Lehen Mundu Gerraren ondoren Alemaniari ezarritako murrizketak indargabetu ziren eta milioika alemaniar etniako bizilagunek bizi ziren lurraldeak anexionatu zituen, eta horrek hasieran herriaren babes handia eman zion. Hitlerren helburu nagusietako bat Ekialdeko Europan alemaniar herriarentzako "bizitzeko espazioa" (''Lebensraum'') lortzea zen, eta bere kanpo politika oldarkor eta hedatzailea Bigarren Mundu Gerraren kausa nagusitzat hartzen da Europan. Berarmatze masiboa zuzendu zuen eta, 1939ko irailaren 1ean, Polonia inbaditu zuen, Britainia Handiak eta Frantziak Alemaniari gerra deklaratzera behartuz. 1941eko ekainean Hitlerrek Sobietar Batasunaren inbasioa agindu zuen. 1941eko abenduan, Estatu Batuei gerra deklaratu zien. 1941eko amaierarako, Alemaniako indarrek eta Europako Ardatzeko potentziek Europako zatirik handiena eta Ipar Afrika okupatu zuten. Irabazi horiek pixkanaka alderantzikatu ziren 1941etik aurrera, eta 1945ean Aliatuen armadek Alemaniako armada garaitu zuten. 1945eko apirilaren 29an, bere bikotekide Eva Braunekin ezkondu zen Berlingo Führerbunker-ean. Bikoteak hurrengo egunean bere buruaz beste egin zuen Sobietar Armada Gorriak harrapa ez zitzaten.

Ian Kershaw historialari eta biografoak Hitler "gaizki politiko modernoaren gorpuzkera" gisa deskribatu zuen. Hitlerren gidaritzapean eta ideologia arrazistapean, nazien erregimena sei milioi judu eta beste milioika biktimaren genozidioaren erantzule izan zen, berak eta bere jarraitzaileek “Azpi-gizaki” (''Untermenschen'') edo sozialki desiraezintzat jotzen zituztelako. Hitler eta nazien erregimena 19,3 milioi zibil eta gerra-preso nahita hiltzearen erantzule ere izan ziren. Horrez gain, 28,7 milioi soldadu eta zibil hil ziren Europako eszenatokian egindako ekintza militarren ondorioz. Bigarren Mundu Gerran hildako zibilen kopurua gerra bateko aurrekaririk gabekoa izan zen, eta hildakoek historiako gatazka hilgarriena osatzen dute. Gizadiaren aurkako krimen gisa gogoratzen den Holokaustoaren erruduntzat jo izan da, 11 milioi pertsona ingururen genozidioa, tartean juduak, ezinduak, homosexualak, Jehovaren lekukoak, sozialistak, komunistak eta ijitoak.

Hitler gutxienez bi libururen idazlea izan zen; ''Mein Kampf'' eta ''Zweites Buch''. Lehena, neurri batean, bere autobiografia eta gobernu-programa da, non bere oinarri ideologikoak erakusten dituen, bere ondare historikoa markatuko zutenak. Bigarrenak gehiago sakontzen du lehen liburuan planteatutako idei dagokienez. Bi liburuak filosofia politikokotzat hartzen dira, nahiz eta normalean Hitlerri ez zaion filosofo izendapena ematen, bere oinarri filosofikoak beste filosofo batzuek garatu zituztelako eta ariosofiaren eragina jaso zuelako. Wikipediatik informazioa lortu